نگاهی به خطرات فضای مجازی برای جوانان و نوجوانان/ چه باید کرد؟

فضای مجازی نیز مانند سایر اقسام تکنولوژی می تواند در بسیاری از موارد مفید واقع شود. در این خصوص فضای مجازی بستری را برای نسل نوجوان و جوان فراهم کرده است که می توانند با استفاده از آن در زمینه آموزشی وضعیت بهتری را تجربه نمایند.

باتوجه به رشد روزافزون جرايم اينترنتي و با در نظر گرفتن اين نکته كه جوانان بيش از هر گروه ديگری در مقابل بعضي از اين جرايم آسيب پذير هستند، مسئولان و دست اندركاران كشور بايد استراتژي هاي همه جانبه اي را در راستاي آگاهي دادن به این قشر، مقابله با جرايم اينترنتي و همچنین استفاده صحيح از تكنولوژي رايانه اي اتخاذ كنند.

به نقل از گروه فرهنگ و جامعه گرداب، هر پدیده جدید به محض ورود به دنیای واقعی همواره فرصت ها و چالش هایی را به همراه خواهد داشت. فضای مجازی نیز به عنوان ابزار ارتباطی نوین همچون تیغ دو لبه ای است و برای خطراتی که به واسطه آن پیش می آید باید هوشیار بود و آمادگی مقابله با آن را داشت. در این گزارش به بررسی تاثیرات مثبت و منفی این پدیده بر قشر نوجوان، جوان، دانش آموز و دانشجو می پردازیم.

یکی از بحث های رایج میان جامعه شناسان و کارشناسان حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات، نحوه و چگونگی برخورد با یکی از انواع تکنولوژی، در بدو ورود به هر فرهنگی است. در این میان نکته ای که همگی بر آن اتفاق نظر دارند، فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از تکنولوژی است. اینترنت و فضای مجازی نیز مانند سایر اشکال تکنولوژی و رسانه ای موارد استفاده مثبت و منفی خاص خود را دارد.

فضای مجازی می تواند به کمک دانش آموزان و دانشجویان بیاید
فضای مجازی نیز مانند سایر اقسام تکنولوژی می تواند در بسیاری از موارد مفید واقع شود. در این خصوص فضای مجازی بستری را برای نسل نوجوان و جوان فراهم کرده است که می توانند با استفاده از آن در زمینه آموزشی وضعیت بهتری را تجربه نمایند. از جمله استفاده های مفیدی که نسل جوان از فضای مجازی دارد، عبارت است از:

- استفاده از داده ها و اطلاعات گوناگون به منظور انجام فعالیت هاى علمى و پژوهشى

- تسریع در روند انجام امور ادارى دانشجویان و دانش آموزان و نیز افراد شاغل؛ که بخصوص در مراحل ثبت نام دانشگاه و انتخاب واحدها موجب تسهیل کار دانشجویان شده است

- برقرارى سریع ارتباط با اساتید و معلمان، سایر دانشجویان و دانش آموزان به انواع روش های گفتارى، نوشتارى و تصویرى

- برقراری ارتباطِ بین دانشگاهی دانشجویان در شهرهای مختلف جهت انجام پروژه های علمی، چاپ نشریات و نیز مباحثه پیرامون مسائل علمی و آموزشی

- استفاده از روشهای آموزش از راه دور و غیر حضوری

خطر در کمین است
تسلط کامل والدین بر مهارت های مربوط به استفاده از رایانه ها و اینترنت، هوشیاری آنها در این رابطه و از سوی دیگر فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از فضای مجازی، می تواند تاثیر بسزایی در فراگیرى مهارت هاى مختلف زندگى و نیز آموزش هاى مرتبط با تحصیلات و مسائل علمی نسل جوان و نوجوان داشته باشد. با این وجود، استفاده از اینترنت در میان نوجوانان و جوانان در صورتى که نظارت والدین را به دنبال نداشته باشد، می تواند بستری برای بروز ناهنجاری اخلاقی و رفتاری باشد.

به عبارتی باید در نظر داشت فضای مجازی که می تواند با برنامه ریزی به بستری آموزشی و مفید تبدیل شود، با توجه به ویژگی هایی که دارد می تواند زمینه ساز خطراتی در تمامی سطوح و ابعاد زندگی باشد. فضای مجازی و اينترنت به رغم تمام کاربردها و کارکردهای مفید خود، آسیب های اجتماعی خاصی نیز دارد که نمی توان نسبت به آن بی تفاوت بود. تاثیر این آسیب ها به ویژه در نسل در حال رشد کشور حساس تر بوده و دقت بیشتری را می طلبد.

آسيب هاي اجتماعيِ حاصل از ارتباط با اینترنت دامنه وسیعی دارد. طوری که می توان حوزه آسیب های آن را از چندهویتی گرفته تا دسترسي به حساب هاي بانكي، هرزه نگاری، انتشار محتواهای مستهجن، تجاوز به حريم خصوصي افراد و اشاعه خشونت ترسیم کرد؛ آسیبهایی است که کارشناسان حوزه جامعه شناسی، ارتباطات و روانشانسی بصورت مداوم از آنها صحبت می کنند.

آزادی بی حد و حصر در فضای مجازی، خلا قانون گذاري و عدم امکان حضور و نظارت پليس بر تمام ابعاد آن موجب مي شود كه عده اي از کاربران بر اساس هنجارهاي لحظه اي عمل كنند. گمنامي، بي چهرگي و بي نامي افراد در اينترنت نه تنها پيگرد قانوني مجرمان را در فضاي رايانه اي مشكل مي سازد، بلكه زمينه گسترش آن را نيز فراهم مي آورد.

با توجه به رشد روزافزون جرايم اينترنتي و با در نظر گرفتن به اين مطلب كه جوانان بيش از هرگروه ديكر در مقابل بعضي از اين جرايم آسيب پذير هستند، حمايت از آنان امري ضروري و حياتي به نظر مي رسد. مسئولان و دست اندركاران كشور بايد خطرها و تهديدهاي اين جرايم را جدي تلقي كنند و استراتژي هاي همه جانبه اي را در راستاي آگاهي دادن به استفاده كنندگان از اينترنت، مقابله قانوني با جرايم اينترنتي و استفاده صحيح از تكنولوژي رايانه اي اتخاذ كنند.

یکی از کارکردهای مهم و خطرناک این فضا، گفتگوهاي اينترنتي است که به واسطه گسترش استفاده از تلفن های همراه، روز به روز در حال افزایش است. فارغ از اینکه این موضوع بیشتر اوقات فراغت دختران و پسران جوان را به خود اختصاص می دهد و آنها را از پرداختن به امور مفید دیگر باز می دارد؛ به دلیل گمنامی افراد در این فضا، هویت های کاذب و دوگانه ای شکل می گیرد که در آشنایی ها و دوستی های رمانتیک مجازی، اکثر اوقات موجب به بازی گرفتن احساسات و سرنوشت افراد در این فضا می شود. البته آسیب های اینگونه در میان دختران جوان بیشتر مشاهده می شود که متاسفانه گاهی تاثیرات عمیقی بر آینده و زندگی آنان دارد.

علاوه بر آن، سرگرمي هاي مجازي، موجب کاهش علاقه جوانان به مشارکت های اجتماعي و فعاليت هاي مدني شده است و ممکن است بر مهارت هاي اجتماعي آنان تاثير منفي بگذارد. همچنين حضور طولاني در فضاي مجازي مي تواند به فرهنگ پذيري اشتباه، جامعه پذیری ناقص و تاثيرپذيري افراطي از هنجارها و ارزشهای حاشیه ای در عرصه هاي مختلف ارتباطي و اجتماعي منجر شود. از طرفی با کاهش حضور جوان و نوجوان در بستر خانواده، میزان اعتماد آنها به این نهاد مهم اجتماعی کم می شود. این اتفاق می تواند در نهایت منجر به از بین رفتن یکی از مهمترین کارکرد خانواده یعنی رفع سوالات، شبهات و مشکلات فرزندان شود. این موضوع زنگ خطری جدی برای ارتباطات انسانی است.

چه باید کرد؟
عده ای برای جلوگیری از آسیب هایی که فضای مجازی بر جوانان و نوجوانان دارد، منع استفاده از اینترنت را توصیه می کنند؛ اما به عقيده روانشناسان اين روش اشتباه ترين گزينه در این خصوص است که می تواند به عاملی تحریک کننده در گرايش بيشتر فرزندان به استفاده از اينترنت شود.

ایجاد محدودیت باعث حساسیت بیشتر جوان و نوجوان می شود. برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید طریقه استفاده درست از این ابزار را به آنان نشان داد. بنابراین رفتار صحيح والدين و ارائه راهکارهایی که بهترين گزينه جهت تصحيح رفتار کودکان، نوجوانان و جوانان است و بیشتر از آنکه لجبازی فرزند را تحریک کند، موجب راهنمایی و همراهی آگاهانه آنها می شود.

فضای مجازی به عنوان جادوي جام جهان نماي هزاره سوم یکی از ابزارهایی است که در آینده بشریت نقش مهمی را ایفا می کند و با توجه به تغییراتی که بصورت مداوم در آن ایجاد می شود باید مسیر درست استفاده از آن را نیز شناسایی کرد. لذا برای جلوگیری یا کاهش آسیب های اینترنتی باید به اقدامات پیشگیرانه ای مانند آگاهی بخشی به مردم از طریق رسانه های جمعی، آموزش دانش آموزان و دانشجویان و تصویب قوانین مختلف مبارزه با جرایم اینترنتی نیز توجه کرد.